Tại trường, tinh thần hiếu học của học sinh Vũ Trọng Khánh được các giáo sư Pháp đánh giá rất cao. Tập Hồi ký của Luật sư Vũ Trọng Khánh (tháng 11/1994, bản viết tay do gia đình Luật sư Vũ Trọng Khánh cung cấp) có ghi: “Bà giáo sư Gauthier, Thạc sỹ văn học Pháp coi học sinh Khánh giỏi văn học Pháp thứ nhì trong lớp, còn giáo sư sử địa nhận xét: Khánh học không vì điểm mà học để hiểu biết”. Đỗ tú tài Pháp xong, ông Vũ Trọng Khánh không ra làm quan tri huyện, tri phủ như ý muốn của cha ông, bởi ông coi “các quan ta là kẻ hầu nhục nhã của các quan Pháp”.
Năm 1932, sau khi đỗ tú tài, ông học Đại học Luật ở Hà Nội, chương trình do các giáo sư, thạc sỹ từ Paris đến giảng dạy. Hồi ký có ghi: “Anh Võ Nguyên Giáp lúc đó học trên một lớp và đã được giáo sư, thạc sỹ kinh tế chính trị học Kherian khen”. Tháng 7/1932, ông Vũ Trọng Khánh kết hôn với bà Trịnh Ngọc Lan, em gái ruột luật sư nổi tiếng Trịnh Đình Thảo (1901-1986).
Năm 1936, Vũ Trọng Khánh tốt nghiệp Cử nhân luật. Từ ngày 27/02/1938 ông làm Thư ký Văn phòng luật sư Laubies. Ngày 20/12/1941, ông tuyên thệ Luật sư trước Tòa Thượng thẩm Hà Nội. Một thời gian ngắn sau đó, Vũ Trọng Khánh về Hải Phòng làm luật sư, “danh tiếng là một luật sư người Việt giỏi lan lên Tòa Thượng thẩm Hà Nội, được các đồng nghiệp người Pháp trọng nể vì là người Việt cãi bằng tiếng Pháp thành thạo”. Cũng trong giai đoạn này, thời kỳ Mặt trận Bình dân lên nắm quyền ở Pháp, ông tham gia nhóm làm báo Le Travail (Báo Lao động), đón Godard ở Hà Nội, tham gia vào các tổ nghiên cứu Mác-xít và tổ Thanh niên Dân chủ. Trong Hồi ký của mình, ông thừa nhận đã có “xu hướng mác-xít” từ giai đoạn này.
Giai đoạn 1943 - 1945 tại Hải Phòng, Luật sư Vũ Trọng Khánh đã sử dụng chuyên môn nghiệp vụ và các mối quan hệ của mình để có nhiều hoạt động cụ thể hỗ trợ cho sự phát triển của phong trào cách mạng. Thậm chí, ông còn có ý định lên chiến khu hoạt động, Hồi ký của ông ghi: “Mấy tháng tiền khởi nghĩa tôi đã lên Hà Nội tìm ông Hoàng Minh Chính để xin đi chiến khu, nhưng chưa kịp thực hiện thì Cách mạng tháng Tám đã nổ ra”.
Trong không khí cách mạng sục sôi, chỉ trong vòng hai tuần lễ, từ ngày 14 đến ngày 28/8/1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và Chủ tịch Hồ Chí Minh, toàn thể dân tộc và nhân dân Việt Nam đã giành thắng lợi trong cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền, giành độc lập dân tộc. Sau tổng khởi nghĩa thành công, ngày 28/8/1945 tại Hà Nội, Ủy ban Dân tộc giải phóng được cải tổ thành Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam mới. Để mở rộng hơn nữa khối đại đoàn kết dân tộc, nhiều ủy viên của Việt Minh đã rút lui để các nhân sĩ, trí thức ngoài Đảng, ngoài Việt Minh tham gia Chính phủ lâm thời. Thành phần Chính phủ lâm thời có Bộ Tư pháp, Luật sư Vũ Trọng Khánh được cử giữ chức Bộ trưởng Bộ Tư pháp. Hồi ký của ông có ghi: “Tham gia cướp Chính quyền ở Hải Phòng xong thì được điện của anh Võ Nguyên Giáp, tôi lên Hà Nội ngày 26/8/1945 nhậm chức Bộ trưởng Bộ Tư pháp Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa”.
Ngày 20/9/1945, Bộ trưởng Vũ Trọng Khánh được cử tham gia Ủy ban dự thảo Hiến pháp và là một trong bảy (07) thành viên, bao gồm: Chủ tịch Hồ Chí Minh; Vĩnh Thụy (tức Bảo Đại); Đặng Thai Mai; Vũ Trọng Khánh; Lê Văn Hiến, Nguyễn Lương Bằng, Đặng Xuân Khu (tức Trường Chinh).
Ngày 30/11/1945, Bộ trưởng Vũ Trọng Khánh ký Nghị định số 37 đặt cơ sở đầu tiên cho việc tổ chức Bộ Tư pháp. Tổ chức bộ máy của Bộ Tư pháp lúc đó gồm: Phòng sự vụ nội bộ; phòng viên chức và kế toán; phòng giám đốc hộ vụ; phòng giám đốc hình vụ; phòng giám đốc việc quản trị các nhà lao và giáo dục tù nhân.
Để mở rộng hơn nữa đại đoàn kết dân tộc và nhu cầu ngoại giao, Chính phủ lâm thời đã tự cải tổ thành Chính phủ Liên hiệp lâm thời và mở rộng thành phần. Ngày 01/01/1946, Chính phủ Liên hiệp lâm thời ra mắt quốc dân, có thêm các gương mặt đại biểu cho các lực lượng, đảng phái, kể cả đảng phái đối lập như Việt Cách, Việt Quốc. Thành phần Chính phủ Liên hiệp lâm thời có Bộ Tư pháp, ông Vũ Trọng Khánh tiếp tục giữ chức vụ Bộ trưởng Bộ Tư pháp.
Ngày 02/3/1946, Quốc hội Khóa I họp kỳ họp đầu tiên tại Nhà hát lớn Hà Nội đã bầu ra Chính phủ Liên hiệp kháng chiến, Bộ trưởng Quốc gia Giáo dục Vũ Đình Hòe được điều động sang giữ chức vụ Bộ trưởng Bộ Tư pháp thay Luật sư Vũ Trọng Khánh. Tuy chỉ giữ chức vụ Bộ trưởng Bộ Tư pháp trong 181 ngày, nhưng Luật sư Vũ Trọng Khánh đã có những đóng góp quan trọng trong việc giữ gìn cơ sở, cán bộ cũng như xây dựng hệ thống tư pháp cho nền cộng hòa non trẻ.
Tháng 7/1946, Luật sư Vũ Trọng Khánh được cử đi dự Hội nghị Fontainebleau trong phái đoàn của Phó Thủ tướng Phạm Văn Đồng.
Kháng chiến bùng nổ, từ tháng 12/1946 đến tháng 12/1948, Luật sư Vũ Trọng Khánh nhận chức Giám đốc Tư pháp Chiến khu 10 gồm 6 tỉnh: Vĩnh Yên, Phúc Yên, Phú Thọ, Tuyên Quang, Lào Cai, Yên Bái.
Từ năm 1949 đến tháng 12/1951, Luật sư Vũ Trọng Khánh là Trưởng Ban Nghiên cứu pháp lý. Giai đoạn 1951 - 1954, ông làm Giám đốc Vụ Hành chính tư pháp. Tháng 10/1954, ông tham gia thực hiện nhiệm vụ tiếp quản Hà Nội.
Tháng 5/1955, ông tình nguyện tham gia tiếp quản Hải Phòng vì “ham muốn hoạt động trong thực tế thiết thực”. Từ tháng 8/1955 đến tháng 12/1956, ông là Ủy viên Ủy ban hành chính Hải Phòng. Từ tháng 12/1956 đến tháng 4/1961, ông là Phó Chủ tịch Ủy ban hành chính Hải Phòng. Ngoài ra, Luật sư Vũ Trọng Khánh còn giữ các chức vụ: Đại biểu Hội đồng nhân dân, Chủ tịch Ủy ban Bảo vệ Hòa Bình Hải Phòng, Hội trưởng Hội Phổ biến khoa học kỹ thuật Hải Phòng, Phó Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc Hải Phòng, Trưởng Ban Vận trù học, Tham gia Đoàn Luật sư và là bào chữa viên Hải Phòng, Chủ tịch Hội Luật gia TP. Hải Phòng.
Luật sư Vũ Trọng Khánh nghỉ hưu từ ngày 13/10/1977 và từ trần vào đầu năm 1996.
Trong Điện chia buồn gửi gia đình cố Luật sư Vũ Trọng Khánh ngày 25/01/1996, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã viết: “Anh là một trí thức yêu nước, có tâm huyết đối với vận mệnh của Tổ quốc, đã từng có đóng góp xứng đáng trong Chính phủ lâm thời đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Trong suốt những thập kỷ kháng chiến và những năm tiếp theo, anh đã hết lòng phục vụ nhân dân, có cống hiến xứng đáng đối với sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân và xây dựng nền luật học của nước ta”.
Hướng tới kỷ niệm 70 năm Ngày Truyền thống Ngành Tư pháp, các thế hệ cán bộ tư pháp luôn luôn ghi nhớ và tự hào về vị Bộ trưởng Bộ Tư pháp đầu tiên.
Chú thích:
[1]Xem thêm: “Vũ Trọng Khánh: Vị Bộ trưởng Tư pháp đầu tiên - Người đặt nền móng cho nền tư pháp vì công lý”, ThS. Nguyễn Xuân Tùng, Nguồn trích: http://moj.gov.vn/70namnganhtuphapvietnam/News/Lists/TuLieu/View_Detail.aspx?ItemID=31.