1. Cán bộ Ngành Tư pháp đề cao tinh thần yêu nước, thương dân
Chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh là di sản tư tưởng, là tài sản tinh thần to lớn của Ðảng và dân tộc ta. Trải qua hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, do phải thường xuyên đương đầu với thiên nhiên, giặc giã, như một lẽ tự nhiên, lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, gắn bó cộng đồng luôn là một giá trị thiêng liêng, một tình cảm sâu nặng của dân tộc Việt Nam được truyền giữ và phát huy từ thế hệ này sang thế hệ khác. Chính sức mạnh đó đã hun đúc quyết tâm cứu nước, cứu đồng bào, thôi thúc Nguyễn Tất Thành - Hồ Chí Minh ra đi tìm đường cứu nước, đến với Chủ nghĩa Mác - Lênin. Trong bài viết "Con đường dẫn tôi đến chủ nghĩa Lênin", Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: "Lúc đầu chính là chủ nghĩa yêu nước, chứ chưa phải chủ nghĩa cộng sản đã đưa tôi tin theo Lênin, tin theo Quốc tế thứ ba".
Cách mạng Tháng Tám thành công, ngày 02/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Người chỉ rõ giá trị pháp lý cho một nền lập pháp mới sẽ được hình thành: “Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để xây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa”. Từ cơ sở đó, chế độ dân chủ mới ra đời là hợp với lẽ tự nhiên, cho nên: “Lâm thời Chính phủ của nước Việt Nam mới, đại biểu cho toàn thể dân tộc Việt Nam, tuyên bố thoát ly hẳn quan hệ thực dân với Pháp, xóa bỏ hết những hiệp ước mà Pháp đã ký về nước Việt Nam”. Như vậy, chế độ mới ra đời đã thủ tiêu những chính sách cai trị cùng với các đạo luật hà khắc của thực dân Pháp và phong kiến tay sai để dựng nên một thể chế chính trị mới vì nhân dân. Để xây dựng chế độ dân chủ mới, thể hiện tính chất ưu việt và bản chất tốt đẹp của chế độ, theo Hồ Chí Minh, một mặt phải lên án, tố cáo tính chất tàn bạo của pháp luật cũ, đồng thời đặc biệt coi trọng đến xây dựng pháp luật mới, trong đó lấy xây dựng là chủ chốt. Pháp luật mới phải chuyển tải được tính nhân văn, dân chủ, bình đẳng, văn minh và tiến bộ. Đặc biệt, pháp luật phải đặt lợi ích của nhân dân lao động lên trên hết, vì nhân dân lao động, bảo vệ quyền lợi cho hàng triệu người lao động; pháp luật vì con người và vì sự tiến bộ chung của nhân loại.
Để cho nền lập pháp, hành pháp và tư pháp của thể chế chính trị mới trở thành ba trụ cột có giá trị vững chắc trong nền dân chủ, pháp quyền, thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ ta, của pháp luật xã hội chủ nghĩa, thì phẩm chất hàng đầu của cán bộ tư pháp phải thấm nhuần, đó là lòng yêu nước, thương dân. Cán bộ Ngành Tư pháp “Trước hết phải đề cao lòng thương nước, thương đồng bào, căm ghét bọn thực dân xâm lược và bè lũ tay sai của chúng. Phải có quyết tâm kháng chiến để đi đến thắng lợi hoàn toàn, không sợ hy sinh, gian khổ”. Từ đó, Hồ Chí Minh đã khẳng định một triết lý mang tính nhân văn sâu sắc mà Người yêu cầu cán bộ tư pháp phải khắc sâu vào trong tâm khảm của mình: “Nghĩ cho cùng, vấn đề tư pháp, cũng như mọi vấn đề khác, trong lúc này, là vấn đề ở đời và làm người. Ở đời và làm người là phải thương nước, thương dân, thương nhân loại đau khổ bị áp bức. Phải làm sao đóng góp vào việc làm cho nước độc lập, dân được tự do, hạnh phúc, nhân loại khỏi đau khổ. Như vậy, thì phải đấu tranh cách mạng, trước mắt phải đánh đuổi bọn thực dân xâm lược, đánh đổ bọn Việt gian phản quốc, bọn bù nhìn tay sai của đế quốc thực dân”. Những tư tưởng này của Người vẫn còn nguyên giá trị trong sự nghiệp xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân hiện nay.
2. Cán bộ tư pháp phải trung thành với Tổ quốc, làm gương cho nhân dân, dám nhận và sửa chữa khuyết điểm
Tại Hội nghị Tư pháp toàn quốc ngày 22/3/1957, Người căn dặn, mặc dù gặp nhiều khó khăn nhưng cán bộ tư pháp phải cố gắng để thực hiện nhiệm vụ chung của dân tộc là đấu tranh thống nhất nước nhà. Người yêu cầu cán bộ tư pháp phải nhận thức đúng vai trò của pháp luật trong việc bảo vệ chế độ; thể hiện trách nhiệm trung thành với Tổ quốc, với chính quyền. Trung thành với chính quyền còn được thể hiện trong thực thi pháp luật phải liêm khiết và gương mẫu, chăm lo việc công, giữ gìn pháp luật, chí công vô tư, gần dân, hiểu dân, học dân để giúp dân. Vì vậy, khi nói về trách nhiệm của cán bộ tư pháp, trong Thư gửi Hội nghị tư pháp toàn quốc, năm 1948, Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Các bạn là bậc tri thức. Các bạn có cái trách nhiệm nặng nề và vẻ vang, làm gương cho nhân dân trọng mọi việc. Dân ta đã đấu tranh một cách rất dũng cảm. Lẽ tất nhiên giới trí thức phải hy sinh đấu tranh, dũng cảm hơn nữa để làm gương cho nhân dân”. Bên cạnh nhắc nhở cán bộ tư pháp phải làm gương cho nhân dân, Người còn đặc biệt nhấn mạnh đến việc thực thi pháp luật một cách vô tư, khách quan, phải đặt tinh thần liêm khiết lên hàng đầu. Người viết: “Các bạn là những người phụ trách thi hành pháp luật. Lẽ tất nhiên các bạn cần phải nêu cao cái gương “phụng công, thủ pháp, chí công vô tư” cho nhân dân noi theo. Trong thực tế, vẫn có một số cán bộ phạm phải sai lầm, khuyết điểm do quan liêu, mệnh lệnh; xem thường pháp luật, không tôn trọng quyền lợi của nhân dân. Song, cũng có nhiều trường hợp do cán bộ chưa thông suốt pháp luật, chưa rành cách làm việc mà phạm khuyết điểm. Để sửa chữa những khuyết điểm đó, trong phiên họp đầu tiên của Hội đồng Chính phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn cán bộ. Người nói: “Sau tám mươi năm bị áp bức, bị bóc lột và dưới chính sách ngu dân của thực dân Pháp, các bạn và tôi, chúng ta đều chưa quen với kỹ thuật hành chính. Nhưng điều đó không làm chúng ta lo ngại. Chúng ta vừa làm vừa học, vừa học vừa làm. Chắc rằng chúng ta sẽ phạm khuyết điểm, nhưng chúng ta sẽ sửa chữa, chúng ta có can đảm sửa chữa khuyết điểm. Với lòng yêu nước nồng nàn và yêu nhân dân sâu sắc, tôi chắc chúng ta sẽ thành công”.
3. Cán bộ tư pháp phải giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ
Đối với cán bộ tư pháp, đòi hỏi cơ bản trước hết và tất yếu là phải giỏi về chuyên môn, am hiểu tường tận luật pháp. Sau Cách mạng Tháng Tám, hơn ai hết, Chủ tịch Hồ Chí Minh hiểu rõ thực trạng của xã hội Việt Nam vừa thoát thai từ một chế độ phong kiến, thực dân đi vào con đường dân chủ nhân dân, mà Người thường gọi là thoát thai từ hố bùn, lại bị thực dân đầu độc, chúng thực hiện chính sách ngu dân, cho nên chưa ai quen với ý thức pháp luật, còn xa lạ với ý thức chấp hành pháp luật, sự tùy tiện trong quản lý xã hội của quan lại, thực dân cùng với những ứng xử cảm tính, theo những thói quen, truyền thống xấu. Đó là mặt hạn chế và cũng là khó khăn lớn nhất của nền lập pháp. Thêm vào đó là luật pháp còn chưa đủ. Khắc phục khó khăn này, Hồ Chí Minh đã nhắc nhở cán bộ tư pháp phải nêu cao hơn nữa tinh thần trách nhiệm trước dân tộc “Chính các chú có trách nhiệm phải góp phần làm cho luật pháp của ta tốt hơn, càng ngày càng phong phú hơn”. Bởi vì, “Công việc tư pháp cũng như mọi công việc khác là càng làm ta càng tiến bộ, nhưng càng tiến bộ ta càng thấy rõ những trở ngại và những khuyết điểm nó còn sót lại. Và ta phải cố gắng để giải quyết hoặc khắc phục những trở ngại và khuyết điểm ấy”. Cán bộ tư pháp còn gặp nhiều khó khăn, điều kiện thiếu thốn, công việc thì ngày càng mới, yêu cầu và đòi hỏi ngày càng cao. Vì vậy, cán bộ ngành tư pháp phải không ngừng học tập, rèn luyện, nâng cao kiến thức, chuyên môn và nghiệp vụ; phải nghiên cứu pháp luật quốc tế để tiếp thu những cái hay, cái tinh túy góp phần xây dựng pháp luật Việt Nam hiện đại, phù hợp với xu thế chung của thời đại là hòa bình, dân chủ và tiến bộ.
4. Cán bộ tư pháp cần phát huy tinh thần dân chủ, đoàn kết
Đối với Ngành Tư pháp, từ năm 1948, tinh thần “đoàn kết thật sự” đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh nhắc đến trong Thư gửi Hội nghị Tư pháp toàn quốc. Trong thư, Người đã yêu cầu cơ quan Tư pháp cần “tinh thành đoàn kết, hợp tác chặt chẽ với cơ quan khác, tránh xích mích lẫn nhau, không vì lợi quyền nhỏ và riêng mà hại đến những quyền lợi to và chung”. Đến năm 1957, tại Hội nghị tư pháp toàn quốc, tinh thần “đoàn kết thật sự” lại được nhắc đến khi Người căn dặn đội ngũ công chức tư pháp cần “nội bộ đoàn kết từ trên xuống dưới, từ dưới lên trên, làm gương cho nhân dân”. Người nhấn mạnh “Đoàn kết là lực lượng của chúng ta. Lúc mới kháng chiến, lực lượng ta yếu hơn địch, nhưng ta thắng lợi vì ta đoàn kết”. Vì vậy, Ngành Tư pháp muốn khắc phục khó khăn thì phải “đoàn kết nhất trí thật sự’. Người giải thích, muốn “đoàn kết thật sự” thì phải “dựa trên lập trường vững vàng, tư tưởng sáng suốt, nội bộ dân chủ, giúp đỡ nhau học tập tiến bộ, thật thà phê bình, tự phê bình”.
5. Cán bộ tư pháp cần phải trung thực và trách nhiệm
Trung thực là thành thực với chính bản thân mình, với mọi người, với công việc. Đó là một trong những phẩm chất quan trọng nhất, tạo nên định hướng giá trị nhân cách của con người. Trung thực làm nên tính cách tự trọng, thẳng thắn, tạo nên uy tín của cá nhân, sức mạnh của tập thể. Người trung thực không chấp nhận nói dối trong bất kỳ việc gì. Sống trung thực đòi hỏi phải dũng cảm, nghiêm khắc với chính bản thân mình; nhìn nhận, công nhận cái đúng, đấu tranh với cái sai; không được “ba phải”, “nói theo”, người không trung thực, không phân biệt đâu là đúng, đâu là sai, không dám bảo vệ cái đúng, phê phán cái sai.
Trung thực là phẩm chất hàng đầu của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý. Những người thiếu trung thực, sớm muộn gì cũng bị phát hiện; chuyện gì “mình biết, người khác sẽ biết”; cho nên hãy nói và hành động hết sức thật lòng, thật với lương tâm, đừng giả dối, gian dối dù đó là việc nhỏ; đừng tưởng rằng mình nói, mình làm những chuyện không trung thực thì không ai hiểu, không ai biết; “nói mà không làm”, “nói một đằng, làm một nẻo” thì mọi người sẽ thiếu tin; “Một sự bất tín, vạn sự bất tin”. Lời nói, chỉ có giá trị thông qua một việc làm cụ thể, dù đó là việc lớn, hay việc nhỏ. Thực tế, có không ít trường hợp, “dối trên, lừa dưới”, “thượng đội, hạ đạp”, thiếu tôn trọng tập thể, dân chủ hình thức, miệng hô hào dân chủ nhưng hành động thì ngược lại. Bác Hồ nói, cán bộ, đảng viên “Nói ít, bắt đầu bằng hành động”; “Tốt nhất là miệng nói, tay làm, làm gương cho người khác bắt chước”.
Trách nhiệm là điều phải làm, phải gánh vác hoặc phải nhận lấy về mình. Bác Hồ coi trách nhiệm là việc phải làm, là bổn phận của mỗi người, dù ở cương vị nào.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, biểu hiện cụ thể của trung thực và trách nhiệm là nói đi đôi với làm; nói và làm đúng chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, không được vì lợi ích cá nhân mà nói sai, làm sai.
Trung thực, trách nhiệm cũng có nghĩa là kiên quyết bảo vệ chân lý, bảo vệ cái đúng, cái tích cực, dũng cảm đấu tranh với những cái sai, khuyết điểm, tiêu cực; nghiêm khắc tự phê bình và phê bình, thẳng thắn nhìn nhận khuyết điểm, cầu thị, tích cực sửa chữa khuyết điểm của bản thân mình.
Để củng cố, tăng cường lòng tin của nhân dân đòi hỏi cán bộ, đảng viên ngành Tư pháp cần đề cao tính trung thực đi đôi với trách nhiệm của mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ, đảng viên giữ cương vị, lãnh đạo, quản lý của Ngành. Khắc sâu lời dạy của Người, cán bộ, đảng viên ngành Tư pháp quyết tâm học tập tư tưởng, tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh về tính trung thực, trách nhiệm đối với Nhân dân, đối với Đảng, đối với Tổ quốc; mà trước hết hãy trung thực đối với chính bản thân mình, với gia đình mình, với đồng chí, đồng nghiệp, với tổ chức, cơ quan nơi mình công tác.
Quỳnh Vũ
Tài liệu tham khảo:
1. ThS. Nguyễn Thế Phúc, Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng phẩm chất cán bộ Ngành Tư pháp, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp;
2. ThS. Nguyễn Xuân Tùng, Mãi nhớ lời di nguyện của Bác: “Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau”, Cổng Thông tin điện tử Bộ Tư pháp;
3. Hồ Chí Minh, Nhà nước và Pháp luật, Nxb. Pháp lý, 1985;
4. Hồ Chí Minh: Toàn tập;
5. Hồ Chủ tịch và pháp chế.