Cụ Vũ Đình Hòe là cháu 5 đời cụ nghè Vũ Tông Phan, người đã được đặt tên cho một tuyến phố tại Hà Nội. Thân sinh của cụ là thầy đồ nho mở lớp dạy học tại làng Mậu Hòa, Đan Phượng, tỉnh Hà Đông (nay là một thôn của xã Minh Khai, Từ Liêm, Hà Nội), đó là một lớp học dạy “đủ loại, từ vỡ lòng đến lớp ba, đủ thứ chữ: Chữ Hán tam tự kinh, chữ quốc ngữ, đến chữ Tây bập bẹ vài tiếng…”[2]. Từ năm 7 tuổi, cụ Vũ Đình Hòe được ra học ở thành phố Hà Nội, theo học Trường Tiểu học Pháp - Việt Yên Phụ bên bờ hồ Trúc Bạch, sau đó lên học Trường Bảo hộ (Trường Bưởi) cạnh Hồ Tây. Năm 1930, cụ Hòe đỗ Cao đẳng Tiểu học, sau đó tự học để thi tú tài Tây phần thứ nhất, đồng thời dạy học tại nhà. Một thời gian sau, cụ Hòe vào lớp nhất Trường Trung học Pháp Albert Sarraut học để thi tú tài Tây phần thứ hai.
Cụ Vũ Đình Hòe tốt nghiệp Khoa Luật khóa 2 của Viện Đại học Đông Dương. Sau đó, cụ chọn nghề dạy học tại các trường tư thục nổi tiếng là Thăng Long và Gia Long. Cụ cũng tích cực tham gia các hoạt động xã hội như tham gia Hội Ánh sáng chống nạn nhà ổ chuột, tối tăm, thiếu vệ sinh, thiết kế mẫu nhà Ánh sáng từ tranh tre, nứa lá (sau này ứng dụng rất hiệu quả trên chiến khu Việt Bắc), tham gia phong trào truyền bá học quốc ngữ, diễn thuyết cổ động phong trào chống nạn mù chữ… Năm 1937, cụ Hòe lấy vợ là con của Tổng đốc Thái Nguyên - Nguyễn Văn Khuê.
Năm 1938, hai bạn thân của cụ là Phan Anh và Vũ Văn Hiền nhận được học bổng đi học tiến sỹ luật tại Pháp, cụ không tham gia được “vì nặng gánh gia đình, một mình đi làm nuôi 14 miệng ăn”. Cụ đã viết trong hồi ký: “Mặc dù bố vợ, bố đẻ, anh ruột tha thiết khuyên tôi “xuất chính”. Tôi “tha thiết” nghề tự do. Không len được vào hàng ngũ luật sư, vì phải làm tập sự 5 năm không lương, tại một văn phòng luật sư đương chức (đại đa số là người Pháp). Tôi chọn nghề dạy học tư vì đã quen nghề…”[3].
Từ tháng 5/1941 đến tháng 8/1945, cụ Hòe tham gia nhóm trí thức cấp tiến ra báo Thanh Nghị, phát hành được 120 số. Tôn chỉ mục đích hoạt động của tờ báo được giải thích qua tên báo “Thanh Nghị” như sau: “Thanh nghị trong lịch sử có đặc điểm là tiêu biểu cho tư tưởng của dân. Bởi thanh nghị trước hết là nghị luận của những người xử sĩ, nghĩa là những người không trực tiếp gánh vác việc công, khi những kẻ sĩ ấy sống gần dân chúng, cùng một phe với dân chúng, kẻ xử sĩ cảm thấy những cảm giác và thấu hết tri giác của dân chúng, tinh thần của công chúng. Thanh nghị theo nghĩa đó nay gọi là “dư luận” hay “công luận”[4].
Tháng 02/1943, thực hiện chính sách rộng rãi, mềm dẻo trong vận động trí thức, Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản ra Nghị quyết nhằm “giúp giai cấp tư sản dân tộc và những người trí thức thành lập một đảng cách mạng, mở rộng thêm Mặt trận Tổ quốc dân tộc thống nhất chống phát xít Nhật - Pháp”. Vì vậy, Đảng đã giúp cho nhóm sinh viên Dương Đức Hiền và nhóm Thanh Nghị lập ra Đảng Dân chủ Việt Nam và Đảng này đã gia nhập Mặt trận Việt Minh.
Cụ Vũ Đình Hòe là một trong các thành viên sáng lập của Đảng Dân chủ Việt Nam (ngày 30/6/1944) và giữ chức Ủy viên Trung ương Đảng. Trong Quốc hội khóa I năm 1946, Đảng này giành 46 ghế. Trong Hồi ký, Bộ trưởng Vũ Đình Hòe dành một chương để nói về: “Tôi tham gia thành lập Đảng Dân chủ như thế nào?”.
Sau tổng khởi nghĩa thành công, ngày 28/8/1945 tại Hà Nội, Ủy ban Dân tộc giải phóng được cải tổ thành Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam mới. Để mở rộng hơn nữa khối đại đoàn kết dân tộc, nhiều ủy viên của Việt Minh đã rút lui để các nhân sĩ, trí thức ngoài Đảng, ngoài Việt Minh tham gia Chính phủ lâm thời. Thành phần Chính phủ lâm thời có Bộ Quốc gia Giáo dục và cụ Vũ Đình Hòe được giao giữ chức vụ Bộ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục.
Trên cương vị Bộ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục, cụ Vũ Đình Hòe đã có nhiều công lao trong việc cải cách giáo dục, đẩy mạnh bình dân học vụ, chính cụ đã tiếp ký Sắc lệnh số 45 ngày 10/10/1945 của Chủ tịch Hồ Chí Minh về việc thành lập Ban Đại học Văn khoa - tiền thân trực tiếp của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội ngày nay. Tiếp đó, cụ cũng đã ký Nghị định ngày 03/11/1945 (quy định các môn học được giảng dạy tại Ban Đại học Văn khoa) và Nghị định ngày 07/11/1945 về việc tổ chức giảng dạy và nhân sự của Ban Đại học Văn khoa.
Ngày 02/3/1946, Quốc hội Khóa I đã họp kỳ họp đầu tiên tại Nhà hát lớn Hà Nội và bầu ra Chính phủ Liên hiệp kháng chiến, Bộ trưởng Quốc gia Giáo dục Vũ Đình Hòe được điều động sang giữ chức Bộ trưởng Bộ Tư pháp và cụ Vũ Đình Hòe đã giữ chức vụ Bộ trưởng Bộ Tư pháp trong suốt 15 năm, từ ngày 02/3/1946 đến ngày 15/7/1960.
Năm 1957, Bộ trưởng Vũ Đình Hòe là một trong số 29 thành viên của Ban sửa đổi Hiến pháp do Chủ tịch Hồ Chí Minh làm Trưởng ban. Ban này đã dự thảo ra Hiến pháp năm 1959.
Năm 1960, Bộ Tư pháp giải thể, cụ Vũ Đình Hòe chuyển về Viện Luật học thuộc Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam làm chuyên viên nghiên cứu luật pháp. Sau đó, cụ nghỉ hưu vào năm 1975.
Năm 1996, cụ Vũ Đình Hòe được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng nhất.
Ngày 22/3/2009, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường đã tới thăm nguyên Bộ trưởng Bộ Tư pháp Vũ Đình Hòe tại nhà riêng ở quận Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh. Khi đó, cụ Vũ Đình Hòe đã gần 99 tuổi, nhưng trông cụ khỏe mạnh, minh mẫn. Bộ trưởng Hà Hùng Cường khẳng định, không riêng gì bản thân Bộ trưởng mà tất cả thế hệ trẻ Ngành Tư pháp đều cần học đức tính khiêm tốn của cụ.
Trước những tình cảm của Bộ trưởng Hà Hùng Cường, cụ Vũ Đình Hòe xúc động cảm ơn tình cảm của Bộ trưởng, của cán bộ, công chức Ngành Tư pháp và cụ đã dành tặng Bộ trưởng Hà Hùng Cường món quà quý là cuốn hồi ký của cụ với tên gọi “Pháp quyền nhân nghĩa Hồ Chí Minh”.
Cuốn sách dày hơn 1.000 trang, là một khối tư liệu khổng lồ, một khối tâm tư nặng trĩu mà một công dân có tuổi cao, một vị cựu Bộ trưởng Tư pháp gửi đến người đọc là các thế hệ sau.
Hình ảnh cụ Vũ Đình Hòe vẫn miệt mài đem hết tâm trí và sức lực tuổi bách niên cho việc nghiên cứu, tổng kết sự vận dụng pháp quyền nhân nghĩa Hồ Chí Minh trong công cuộc xây dựng Tư pháp kháng chiến - Tư pháp nhân dân là bài học sâu sắc cho chúng ta và các thế hệ mai sau về đạo ở đời và làm người trí thức - cán bộ tư pháp vì nhân dân.
Cụ Vũ Đình Hòe đã từ trần hồi 09 giờ 20 phút ngày 29/01/2011 tại Bệnh viện Chợ Rẫy, TP. Hồ Chí Minh, hưởng thọ 100 tuổi.
Chú thích:
[1]. Xem thêm: Bộ trưởng “Tư pháp kháng chiến” Vũ Đình Hòe - ThS. Nguyễn Xuân Tùng, Nguồn trích: - moj.gov.vn/70namnganhtuphapvietnam/News/Lists/.../ View_Detail... và “Cố Bộ trưởng Vũ Đình Hòe - Người cống hiến trọn đời cho cách mạng” -http://vudinhhoe.net/index.php/component/k2/item/4-co-bo-truong-vu-dinh-hoe-nguoi-cong-hien-tron-doi-cho-cach-mang.
[2]. Theo Vũ Đình Hòe: Thuở lập thân, Nxb. Trẻ, 2012.
[3]. Theo Hồi ký Vũ Đình Hòe, Nxb. Văn hóa - Thông tin, Hà Nội, 1994.
[4]. Theo Hồi ký Vũ Đình Hòe, Nxb. Văn hóa - Thông tin, Hà Nội, 1994.