Những năm cuối thập kỷ 90, cùng với bước chuyển mình của Ngành Tư pháp nhằm thực hiện Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật - một trong số ít ỏi những tạp chí khoa học chuyên ngành luật thời điểm ấy – có một sức hút to lớn đối với những cán bộ mới bước chân vào nghề tư pháp chúng tôi, bởi một lẽ rất đơn giản: Đây là diễn đàn khoa học dành sự ưu tiên thích đáng cho việc đăng tải các bài báo khoa học thuộc lĩnh vực khoa học pháp lý ứng dụng, bên cạnh các nghiên cứu hàn lâm. Và với chủ trương hướng về cơ sở, những cán bộ nghiên cứu trẻ chúng tôi đều cảm nhận được thông điệp nhất quán từ PGS. TS. Nguyễn Tất Viễn, vị Tổng biên tập luôn say sưa với công việc, rất chu đáo với cộng tác viên, đặc biệt rất ân cần với lớp trẻ, cũng như các biên tập viên khác, như chị Phan Thị Tuyết Mai, Lê Thu Hương, anh Đặng Vũ Huân, đó là, bất kỳ một vấn đề nào trong công tác quản lý ngành cũng có thể trở thành chủ đề của một bài báo khoa học xuất hiện đàng hoàng trên 48 trang của Tạp chí xuất bản hàng tháng. Điều đó mở ra cơ hội công bằng cho chúng tôi, những cán bộ trẻ dù công tác ngay trong Bộ Tư pháp hay làm việc tại một Phòng Tư pháp cấp huyện miền núi xa xôi. Quan trọng hơn, điều đó khơi gợi, củng cố và thúc đẩy cho những người trẻ sự say mê, tự tin, để từ công việc thực tiễn hàng ngày đi vào quá trình tìm tòi, phát hiện, trăn trở và cố gắng thể hiện các vấn đề nghiên cứu bằng ngôn ngữ báo chí học thuật. Và tôi nhận ra rằng, giữa thực tiễn bộn bề của công tác tư pháp trong thời kỳ chuyển đổi cơ chế, còn thật nhiều dư địa cho việc hình thành các ý tưởng nghiên cứu. Tôi đã bắt đầu những bài viết đầu tiên về vấn đề về cấp phiếu lý lịch tư pháp cho ngưởi Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài, về những bất cập trong quản lý hộ tịch, về bảo đảm quyền đăng ký khai sinh cho trẻ em… từ chính niềm động viên ấy.
Lựa chọn chủ đề gì? Đặt giả thuyết nghiên cứu và tìm cách nào để đi đến đích hướng của bài viết? Phân chia dung lượng bài viết cho các luận điểm và lập luận như thế nào? Sử dụng ngôn ngữ, văn phạm sao cho chính xác, gọn gàng, dễ hiểu, dễ nhớ mà chuyển tải được ý tứ của người viết một cách hiệu quả nhất...? Đây là những vấn đề mà những người trẻ chúng tôi không được tập huấn một cách chính thức, nhưng chính qua mỗi lần viết bài và thảo luận với Ban Biên tập về việc sửa bài mà nó dần dần hình thành và trở thành kỹ năng tư duy. Người trẻ thì thường bồng bột và thích thể hiện ý tưởng bằng ngôn từ đao to búa lớn, thậm chí, đôi khi cố chấp trong bảo vệ quan điểm của mình. Mỗi lần được Ban Biên tập, nhất là Tổng biên tập Nguyễn Tất Viễn gọi lên trao đổi về việc sửa bài là một lần tôi học hỏi được rất nhiều, đó là những điều không có trong sách vở. Vị Tổng biên tập với cách biên tập kỹ lưỡng, cẩn trọng đến mức chi li đối với từng con chữ ấy đã để lại trong tôi ấn tượng sâu sắc về sự mực thước và thái độ trân trọng đối với sản phẩm của người viết. Không áp đặt. Không dùng quyền biên tập khi chưa phân tích thấu đáo và thuyết phục tác giả về sự cần thiết phải thay chữ, đổi câu, chuyển ý. Không chấp nhận những sản phẩm nghiên cứu đính mác cá nhân, nhưng thực chất là sự pha loãng báo cáo hoặc cóp nhặt, biến báo ý tưởng, sản phẩm của người khác. Sâu xa hơn, tôi hiểu rằng, để có thể đưa ra những đề xuất biên tập có sức thuyết phục, không chỉ các anh, chị biên tập viên mà ngay cả Tổng biên tập đều phải đọc rất nhiều tài liệu, sử dụng nhiều kênh thông tin khác nhau để có thể nắm bắt và hòa mình vào luồng tư duy của tác giả. Thậm chí, có khi chỉ vì sự đầy đủ, chính xác của một trích dẫn mà Ban Biên tập phải mất nhiều công sức để tra cứu tài liệu thẩm định. Phong cách biên tập ấy giúp tôi sáng ra bài học “rèn chữ, rèn người”: Phải trân trọng, có ý thức và chịu trách nhiệm với từng con chữ của chính mình để mỗi sản phẩm được công bố phải mang dấu ấn và thể hiện tư duy cá nhân.
Nghề luật – công việc cày ải chữ nghĩa - người đi trước thường nhắc người đi sau: Trước khi có thể nói cho người khác nghe, phải đọc nhiều, nghe nhiều, nhìn nhiều và luyện viết. Viết cho tinh, cho sáng mới có thể nói đúng, nói khôn. Không phải là một cán bộ nghiên cứu chuyên nghiệp, nhưng từ quá trình cộng tác với Tạp chí, tôi dần trưởng thành hơn, có kinh nghiệm hơn trong việc chuyển tải suy nghĩ của mình bằng ngôn ngữ viết. Sau này, chuyển qua những công việc khác nhau, có thêm nhiều cách để thể hiện sản phẩm nghiên cứu của mình, nhưng các ấn phẩm Tạp chí Dân chủ và Pháp luật có bài viết được đăng, tôi vẫn luôn lưu giữ trên một góc giá sách. Đôi khi đọc lại bài viết của mình, nhận ra những điều đã thành lạc hậu, những điều cần phải suy nghĩ khác đi, nhưng vẫn vẹn nguyên cảm giác là chính mình. Với riêng tôi, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật chính là nơi thắp lửa cho những cán bộ tư pháp trẻ.
Hà Nội, tháng 11 năm 2012
ThS. Phạm Trọng Cường