Tóm tắt: Hoạt động công bố thông tin của công ty đại chúng trên thị trường chứng khoán có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm tính trung thực, minh bạch và hiệu quả của thị trường. Tuy nhiên, thực tế đã có không ít những hành vi công bố thông tin sai sự thật nhằm lôi kéo, xúi giục việc mua, bán chứng khoán… Bài viết dưới đây phân tích thực trạng pháp luật về vấn đề này và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về xử lý vi phạm đối với hoạt động công bố thông tin của công ty đại chúng trên thị trường chứng khoán.
Abstract: Information announcement of public companies in the stock market has an important role in ensuring the honest, transparency and effect of the market. There are in the practice, however, false information announcements with a view to draw, to incite the trade of stocks… This paper analyzes legal situation with respect to violations on the part of information announcement of public companies in the stock market.
1. Thực trạng pháp luật về xử lý vi phạm đối với hoạt động công bố thông tin của công ty đại chúng trên thị trường chứng khoán
Trước khi Nghị định số 145/2016/NĐ-CP ngày 01/11/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 108/2013/NĐ-CP ngày 23/9/2013, các quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán (TTCK) được quy định trong Nghị định số 108/2013/NĐ-CP, ngày 23/09/2013 của Chính phủ. Nghị định này đã cụ thể hóa một số quy định trong Luật Chứng khoán sửa đổi, bổ sung năm 2010 liên quan đến hành vi vi phạm hoạt động công bố thông tin và đưa ra những hình thức xử lý vi phạm đối với hành vi công bố thông tin sai sự thật nhằm lôi kéo, xúi giục việc mua, bán chứng khoán... Đồng thời, mức xử phạt cũng được quy định cao hơn, phù hợp với quy định của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 và xử lý thích đáng hơn đối với các hành vi vi phạm này.
Mặt khác, Nghị định cũng quy định chi tiết hơn các hình thức xử phạt bổ sung và biện pháp khắc phục hậu quả[1] phù hợp với từng loại hành vi vi phạm về công bố thông tin của công ty đại chúng như: Buộc hủy bỏ thông tin hoặc cải chính thông tin đối với hành vi vi phạm… Mức phạt hành chính tại Nghị định số 108/2013/NĐ-CP bước đầu đã đảm bảo tính răn đe đối với các hành vi vi phạm, song để tăng cường xử lý các hành vi vi phạm về hoạt động công bố thông tin của công ty đại chúng khi có tính chất, mức độ ngày càng nghiêm trọng với các khoản thu lợi bất chính lớn, gây thiệt hại lớn cho nhà đầu tư, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 145/2016/NĐ-CP ngày 01/11/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 108/2013/NĐ-CP. Việc ban hành Nghị định số 145/2016/NĐ-CP có hiệu lực thi hành từ ngày 15/12/2016 đã quy định những chế tài có tính bao quát, xử phạt được các hành vi vi phạm liên quan đến hoạt động công bố thông tin của công ty đại chúng trên TTCK mang tính răn đe, phòng ngừa vi phạm.
Tuy nhiên, hệ thống pháp luật về vấn đề này vẫn còn thiếu nhiều chế tài với những biện pháp đủ mạnh, đặc biệt đối với cá nhân có nghĩa vụ và được thực hiện quyền công bố thông tin (CBTT) của công ty đại chúng trên TTCK. Ngoài ra, các quy định tại Luật Chứng khoán điều chỉnh vấn đề CBTT chưa đáp ứng được yêu cầu minh bạch thông tin của thị trường, cụ thể nhiều sự kiện cần CBTT mới chỉ được quy định tại Thông tư số 155/2015/TT-BTC ngày 06/10/2015 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về hướng dẫn công bố thông tin trên thị trường chứng khoán mà chưa được “luật hóa”. Quy định về nghĩa vụ CBTT của các đối tượng tham gia TTCK không rõ ràng, khiến cho doanh nghiệp khó xác định được thời điểm CBTT, dẫn đến tình trạng thực hiện công bố thông tin không minh bạch hoặc chậm công bố thông tin, đặc biệt là thông tin bất thường, theo cách đối phó. Đối với cổ đông lớn, người nội bộ, người có liên quan của người nội bộ, Luật Chứng khoán chưa điều chỉnh việc CBTT về giao dịch chứng khoán đối với nhà đầu tư sở hữu trên 5% chứng chỉ quỹ tương tự như là một hình thức cổ đông lớn trong công ty đại chúng, bởi các chứng chỉ quỹ này cũng được giao dịch với tính chất tương tự với cổ phiếu; chưa quy định nghĩa vụ CBTT của một số đối tượng có lợi thế về thông tin và dễ dàng trục lợi như người nội bộ của công ty đại chúng và người có liên quan của họ..., nội dung của Luật Chứng khoán chưa tương thích với Luật Doanh nghiệp năm 2014 về họp đại hội đồng cổ đông, người đại diện theo pháp luật, sở hữu chéo, giá trị các khoản vay phải công bố... Về thời hạn công bố thông tin: Đối với những thông tin bất thường có thể ảnh hưởng đến giá chứng khoán, đa số TTCK các nước[2] đều yêu cầu công ty phải công bố “ngay tức thì” tức phải đảm bảo được CBTT trong vòng 24 giờ. Tuy nhiên, Luật Chứng khoán quy định thời hạn này là trong vòng 72 giờ... Sự không tương thích trên đã không đảm bảo tính kịp thời của thông tin, không phù hợp với thực tế, chưa đáp ứng được yêu cầu của nhà đầu tư. Mặt khác, xử lý vi phạm đối với hoạt động CBTT mới chỉ dừng lại ở chế tài xử lý vi phạm hành chính, các quy định về xử lý hình sự, dân sự dường như còn mờ nhạt. Mặc dù, tại Thông tư số 155/2015/TT-BTC cũng quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của chủ thể vi phạm nếu có thiệt hại thực tế xảy ra. Như vậy, về mặt quy định, nhà đầu tư nếu bị thiệt hại hoàn toàn có quyền yêu cầu bồi thường từ người thực hiện hành vi vi phạm theo thủ tục tố tụng dân sự.
Tuy nhiên trên thực tế, hầu như nhà đầu tư chưa bao giờ thực hiện quyền này. Các chủ thể vi phạm chỉ đóng phạt vi phạm hành chính và thiệt hại do nhà đầu tư tự gánh chịu. Lý do lớn nhất là chưa có quy định về nguyên tắc xác định cách thức tính toán thiệt hại như thế nào để yêu cầu bồi thường. Bởi lẽ pháp luật Việt Nam hoàn toàn “thiếu vắng” các quy định về phương thức tính toán, cách thức chứng minh thiệt hại thực tế của nhà đầu tư phát sinh từ hành vi CBTT sai sự thật. Hơn nữa, cơ chế giải quyết tranh chấp theo thủ tục chung buộc nguyên đơn phải chứng minh được thiệt hại thực tế và mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại và hành vi vi phạm. Do đó, sự thay đổi của pháp luật về xử lý vi phạm đối với hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK trong xu thế hội nhập quốc tế sâu rộng, cũng như trong bối cảnh TTCK Việt Nam đang đứng trước yêu cầu ngày càng cao về tính minh bạch, giải quyết được triệt để các tồn tại của thị trường. Đây là cơ sở để thu hút sự tham gia của các nhà đầu tư trong nước và ngoài nước, là động lực để phát triển thị trường.
2. Tình hình vi phạm và xử lý vi phạm về hoạt động công bố thông tin của công ty đại chúng trên thị trường chứng khoán
Theo số liệu thống kê của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước[3], cơ quan này đã ban hành 349 quyết định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán. Tổng số tiền thu về là 30,4 tỷ đồng, gấp 2,4 lần so với năm 2016. Đa phần các vi phạm pháp luật này liên quan đến hoạt động thao túng giá chứng khoán, giao dịch giả tạo, vi phạm về chế độ báo cáo, CBTT…Điển hình ngày 26/5/2017, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã ký ban hành Quyết định số 34/QĐ-XPVPHC xử phạt vi phạm hành chính đối với Công ty cổ phần Tư vấn thiết kế và Phát triển đô thị (mã chứng khoán CDO), mức phạt là 200 triệu đồng do không công bố thông tin trên Trang Thông tin điện tử của Sở Giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh và công bố chậm so với quy định hàng loạt thông tin quan trọng như: Giải trình nguyên nhân lợi nhuận sau thuế thu nhập doanh nghiệp; thông báo mời họp và tài liệu đại hội đồng cổ đông, báo cáo tài chính quý; báo cáo thường niên, nghị quyết hội đồng quản trị, báo cáo tình hình quản trị…, đồng thời, có hành vi công bố thông tin không chính xác. Thực tế, câu chuyện của Công ty cổ phần Tư vấn thiết kế và Phát triển đô thị (mã chứng khoán CDO) không phải là câu chuyện hiếm trên thị trường chứng khoán Việt Nam, mà thực trạng đáng báo động đó là những câu chuyện đang ngày càng một phổ biến trên thị trường. Do đó, trước thực tế phát sinh của thị trường thì vấn đề minh bạch hóa thông tin vẫn còn nhiều điều đáng bàn và những con số nêu trên chính là một minh chứng. Trong khi đó, những thông tin công bố của công ty đại chúng trên TTCK theo luật định mới chỉ là những thông tin tối thiếu mà nhà đầu tư cần được biết, chưa kể để thị trường phát triển bền vững phải đạt tới các thông tin trên thị trường nhà đầu tư luôn được cập nhật.
3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về xử lý vi phạm đối với hoạt động công bố thông tin của công ty đại chúng trên thị trường chứng khoán
Thứ nhất, cần sớm ban hành các quy định pháp luật liên quan đến nhóm chính sách về CBTT, nhằm tăng cường tính công khai, minh bạch của TTCK, tiếp cận với chuẩn mực và thông lệ quốc tế về CBTT trên TTCK, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư và niềm tin của thị trường, đề xuất chuẩn hóa quy định CBTT trên TTCK Việt Nam; bổ sung trách nhiệm CBTT đối với cổ đông lớn sở hữu từ 5% trở lên đối với cổ phiếu, chứng chỉ quỹ đầu tư; nhóm người có liên quan và người nội bộ công ty và quy định tiêu chuẩn CBTT theo nhóm công ty dựa trên quy mô vốn và tính đại chúng. Các chế tài quy định biện pháp xử lý vi phạm đối với đối tượng này cần đảm bảo theo đúng nguyên tắc của IOSCO - “Người sở hữu chứng khoán trong một công ty phải được đối xử một cách vô tư và công bằng như nhau”[4] nhằm đáp ứng được yêu cầu cũng như theo kịp sự phát triển của thị trường. Đó là những định hướng cơ bản cho việc hoàn thiện Luật Chứng khoán trong thời gian tới, góp phần hoàn thiện thể chế, ổn định môi trường pháp lý cho sự phát triển mạnh mẽ hơn của TTCK, đáp ứng yêu cầu hội nhập, bảo đảm TTCK là kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng của nền kinh tế, ổn định kinh tế vĩ mô, sự an toàn của hệ thống tài chính, thị trường vốn mà trọng tâm là TTCK.
Thứ hai, ban hành văn bản quy phạm pháp luật về định lượng mức xử phạt vi phạm hành chính đối với hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK theo hướng nâng cao nhất có thể mức phạt tiền liên quan đến xử phạt vi phạm hành chính đối với hoạt động công bố thông tin của công ty đại chúng trên TTCK. Tùy theo mức độ vi phạm trong việc chậm công bố thông tin, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước có thể xử phạt hành chính từ 01 tỷ đồng đến hàng chục tỷ đồng đồng (thay vì mức phạt tối đa 100 triệu đồng như hiện nay của Nghị định số 145/2016/NĐ-CP ngày 01/11/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 108/2013/NĐ-CP). Đồng thời, pháp luật cần có quy định việc công ty đại chúng phải có các biện pháp đưa ra tín hiệu cảnh báo cho nhà đầu tư trong hoạt động công bố thông tin. Bên cạnh việc hoàn thiện cơ sở pháp lý, tăng cường mức xử phạt và triển khai thực hiện một cách đồng bộ, thì việc thực thi nghiêm minh trong xử lý vi phạm, xử lý đúng người, đúng tội là một vấn đề mà cơ quan quản lý phải thực hiện triệt để để duy trì kỷ cương hoạt động của thị trường.
Thứ ba, cần xây dựng quy phạm pháp luật về việc xử lý vi phạm bên cạnh áp dụng đối với tổ chức chính là các công ty đại chúng có hành vi vi phạm nghĩa vụ công bố thông tin còn gắn liền với trách nhiệm của cá nhân có trách nhiệm thực hiện CBTT của công ty đại chúng trên TTCK. Quy định này đã phát huy tác dụng rất lớn tại TTCK của Mỹ, với nguyên tắc gắn chặt trách nhiệm cá nhân của người có quyền trong hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK[5].
Thứ tư, cần cá thể hóa trách nhiệm hình sự đối với các chủ thể được ủy quyền trong hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK. Các hành vi vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán nói chung và công bố thông tin nói riêng, tùy theo mức độ và hậu quả của nó mà có thể bị xử phạt hành chính hay cần xem xét khả năng truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các chủ thể được ủy quyền trong hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK. Chính vì vậy, các nhà làm luật cần quy định rõ ranh giới giữa hành vi bị xử phạt hành chính và hành vi bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Từ đó cho thấy, việc bổ sung một số điều trong Bộ luật Hình sự hiện hành về các hành vi tội phạm trong lĩnh vực chứng khoán nói chung và hoạt động công bố thông tin nói riêng là cần thiết.
Thứ năm, hoàn thiện các quy định về nguyên tắc xác định cách thức tính toán thiệt hại để yêu cầu bồi thường, các quy định về phương thức tính toán và chứng minh thiệt hại thực tế của nhà đầu tư phát sinh từ hành vi CBTT sai sự thật, mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại và hành vi vi phạm để từ đó “lấp đầy” khoảng trống của quy định pháp luật đảm bảo nhà đầu tư và các chủ thể liên quan trên thị trường thực hiện được các quyền và lợi ích chính đáng của mình.
Song song với những giải pháp nêu trên, một vấn đề liên quan đến việc minh bạch hóa thông tin công bố trên TTCK Việt Nam cũng cần được xem xét một cách nghiêm túc, như: Tăng cường quản lý và nâng cao hiệu quả, chất lượng của kiểm toán độc lập; tiếp tục hoàn thiện hệ thống kế toán doanh nghiệp nói chung và hệ thống báo cáo tài chính nói riêng hướng tới hoạt động công bố thông tin đạt tới chuẩn mực và thông lệ chung của thế giới; nâng cao vai trò của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước trong tham mưu cho Bộ Tài chính sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp lý, trong giám sát, quản lý việc thực hiện các quy định trong lĩnh vực chứng khoán, đặc biệt là việc phát hành chứng khoán của các công ty đại chúng cần có sự phối hợp đồng bộ và chặt chẽ trong mối quan hệ giữa các cơ quan điều hành và các tổ chức cung ứng các dịch vụ công bố thông tin trên thị trường chứng khoán như: Hiệp hội Kế toán, kiểm toán Việt Nam (VAA), Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA), Hiệp hội Kinh doanh chứng khoán Việt Nam (VASB). Ngoài ra, để đảm bảo chất lượng minh bạch thông tin, nhằm đáp ứng tiêu chí nâng hạng TTCK, pháp luật cùng cần bổ sung quy định công bố thông tin bằng tiếng Anh và công bố thông tin báo cáo tài chính theo chuẩn mực Báo cáo tài chính quốc tế (International Financial Reporting Standards -IFRS). Tuy nhiên, điều này sẽ chỉ khả thi khi thực hiện áp dụng đối với công ty đại chúng có quy mô lớn. Nhằm thúc đẩy TTCK phát triển bền vững, khách quan pháp luật liên quan đến xử lý vi phạm đối với hoạt động CBTT của công ty đại chúng trên TTCK cũng không ngừng được thay đổi, thích ứng với từng giai đoạn của thị trường nhằm hướng tới xây dựng một TTCK Việt Nam công khai, minh bạch, lấy được niềm tin của nhà đầu tư trong nước và nước ngoài. Tuy nhiên, để phát triển TTCK minh bạch không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước mà còn cần sự nỗ lực của tất cả các chủ thể tham gia thị trường để TTCK thật sự trở thành một kênh đầu tư hấp dẫn, khẳng định được vai trò là nơi huy động vốn quan trọng và hiệu quả cho nền kinh tế.
Luật sư Đỗ Thị Thu Hà
Công ty Luật Việt An
[1]. Khoản 6, Điều 33, Nghị định số 108/2013/NĐ-CP.
[2]. https://www.sec.gov/answers/about-lawsshtml#secact1933, Securities Act of 1933 (US),_Securities and Exchange Law of 1948, 2001 reviewd, Japan.
[3]. Báo cáo tại Hội nghị tổng kết công tác chỉ đạo điều hành năm 2017 vào ngày 20/12/2017 của Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội.
[4]. Theo Nguyên tắc 17 của IOSCO.
[5]. https://www.sec.gov/answers/about-lawsshtml.html#secact1933,Securities Act of 1933 (US),Securities and Exchange Law of 1948 (2001 reviewd, Japan.